Ixona

Udalerriko hegoaldeko herria da eta itsas mailatik 615 m-ra dago. Almurrain mendiaren (873 m) magalean udalerria zeharkatzen duen erreka batetik ura biltzen duen ureztatze putzu bat ikus daiteke.

Estibaliz Santutegi hurbileko herri txikiak, San Esteban Protomartir (XVI. mendea) parish is interested duen eraikinak barne hartzen ditu, antzinako Eskola (behealdean zaharra bolo gunea dago), Malka (gaur egun erabiltzen ez dena)...

Hijona / Ixonak 1769an eraitsi zuten parrokia izan zuen. San Esteban parrokia (1773) batez ere harlanduzko harriz eraikitako eraikin askea da. Azaleko inskripzio batean honako hau dio: Eliza hau Dan Juan Manuel Ortiz de Zarate apaiz eta onuradun zela eraiki zen..

Eliza hau sinplea, funtzionala eta apaingarririk gabekoa da. Bere burua ekialderantz begira dago eta hegoaldeko arkupetik sartzen da (XIX. mendea), puntu erdiko bi arku eta kanpandorrearen azpian estalki laua dituena. Bere lurra hilarriz beteta dago. Oinplanoa gurutze latindar itxurakoa da, gurutzadura-beso oso motzak dituena, eta bi ataleko nabe eta abside batean antolatuta dago. Burua ez da oso nabarmena oinplanoan, eta lau aingeru buruen gainean eusten duen ertz ganga batek estaltzen du. Eliz gainontzekoetan, alboko kaperetan izan ezik, gangak lunetak dituztenak ere erabili izan dira..

Erretaula nagusia (1772) bankua, gorputz nagusia eta goiko zatia edo ganbara ditu. Bankua Mendebaldeko Elizako Aita Santuen erliebeez apainduta dago (San Gregorio Handia, San Agustin, San Anbrosio eta San Jeronimo), gainean, gorputz nagusian, lau zutabe joniko.

Sagrarioa dagoen tokian arku bat markatzen dute, aurreko erretaularen (XVII. mendea) sagrarioan jarritako pieza oso nabarmena. Ganbaran San Andresren irudia (XVII. mendea) jarri dute. Antzinako sagrarioaren gainean San Esteban diakonoz jantzitako irudia jarri zen, liburu ireki batekin non harriak agertzen diren bere martirioari erreferentzia eginez, horregatik palmondo bat ere darama beste eskuan.

Alboko erretaulak 1797an Araiako elizatik eskuratu ziren, urreztatuta daude eta dekorazio ugari dute.

Batean Errosarioko Ama Birjinaren eta San Isidroren (XVII. mendea) irudiak daude, eta, bestean, San Pedro eta Donostiakoak (XVI. mendea). Bataioa XVI. mendekoa da. Meza eta bestelako ekitaldien ospakizuna iragartzeko kanpaiak jotzeko ohitura mantentzen da. Biztanle batzuk arte honen ezagutzagatik nabarmentzen dira, eta bere berreskurapenari ekin diote Udalak antolatu eta herriko kanpai-jole batek ematen dituen kanpai-jole ikastaroekin.

Hijona / Ixonan ere, Zentro Soziokulturalen Sotoan integratuta dagoen bolatokia eta errota bat aurkitzen ditugu, biak berriki zaharberrituak 80. hamarkadara arte funtzionatu zuena.

Hijona / Ixona terminoa GR-10ak zeharkatzen du (Bizarra/Estalla eta Vitoria-Gastáis lotzen zituen tren eusko-nafarraren ibilbide zaharra, bidegorri gisa berreskuratu da)